Ở Đọi
Tam, nghề làm trống chỉ truyền cho con trai và con dâu chứ không truyền
cho con gái. Đây là nội quy truyền miệng của tất cả các gia đình trong
làng, đặc biệt cấm kỵ việc truyền nghề cho người ngoài.
Từ
sáng sớm tinh mơ, trên khắp các con đường, người ta đã nghe thấy tiếng
búa, tiếng cưa xoèn xoẹt... Không khí vô cùng hối hả đó chính là đặc
trưng của làng trống gia truyền Đọi Tam.
Nghe nói về
chiếc trống to nhất Việt Nam đã lâu, nay tôi mới có dịp tới làng nghề
đã làm nên chiếc trống đó - làng Đọi Tam, xã Đọi Sơn, huyện Duy tiên,
tỉnh Hà Nam. Nằm dưới chân núi Đọi, Đọi Tam nổi tiếng là một làng nghề
gia truyền có từ lâu đời.
Đọi Tam mang dáng dấp của
một làng Việt cổ với những cây đa, cây gạo xù xì cả trăm năm tuổi, giếng
làng với những cây si toả bóng, rễ chảy dài dưới mặt nước, đình làng là
nơi lưu giữ những giá trị văn hoá, tâm linh của làng đều còn giữ được
nguyên vẹn mà ít nơi nào có được.
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Làng trống Đọi Tam là một làng nghề lâu đời với những chiếc trống khổng lồ |
Tìm
đến nhà ông Lê Ngọc Hùng, một nghệ nhân nổi tiếng trong làng, tôi được
ông cho biết, nghề làm trống ở Đọi Tam đã có từ lâu đời (trên 1.000
năm), ông tổ của làng này tương truyền là hai anh em ông Nguyễn Đức Năng
và Nguyễn Đức Bản. Truyền thuyết kể lại rằng năm 986, được tin vua Lê
Đại Hành sửa soạn về làng cày ruộng tịch điền khuyến nông, hai anh em họ
đã tự tay làm một cái trống to để đón vua. Tiếng trống cất lên rền vang
như tiếng sấm nên về sau hai ông được dân làng tôn là Trạng Sấm.
Trống
Đọi Tam xưa kia chủ yếu được đặt làm to để phục vụ lễ hội lớn trong
làng hoặc đặt ở công đường để người dân dóng trống kêu oan. Người trong
làng tay gồng tay gánh đồ nghề đi khắp nơi làm trống. Trống không chỉ
cùng quân ra trận, trống còn giục đắp đê, trống hội ngày xuân, trống gọi
trẻ đến trường... Hiện nay, chiếc trống to nhất Việt Nam là trống Sấm
có đường kính 2,35 mét, cao 3 mét, nặng khoảng 1.300 kg do gia đình ông
Phạm Chí Khang cùng hơn 10 nghệ nhân, thợ giỏi của làng trống Đọi Tam
phối hợp thực hiện.
Ở Đọi Tam, nghề làm trống chỉ
truyền cho con trai và con dâu chứ không truyền cho con gái. Đây là nội
quy truyền miệng của tất cả các gia đình trong làng, đặc biệt cấm kỵ
việc truyền nghề cho người ngoài.
Để tạo ra được một
chiếc trống hoàn chỉnh, người dân làng Đọi Tam phải trải qua 3 công
đoạn chính: Làm da, làm tang và bưng trống. Da trống được làm bằng da
trâu. Da trâu được cạo lớp phôi cho mỏng rồi đem phơi khô.
Tang
trống được làm bằng gỗ mít khô, xẻ cong. Mỗi cây gỗ được chia làm nhiều
dăm. Người thợ làm trống sẽ làm cho các dăm gắn kết lại với nhau, tạo
thành trống kín, khít, tròn. Dăm trống không được phép nối vì sẽ ảnh
hưởng tới âm thanh.
Bưng trống là việc khó nhất.
Không chỉ đơn giản là căng tròn da trâu trên mặt trống rồi dùng đinh
bằng vầu hoặc tre đóng cố định vào thân trống, việc bưng trống còn đòi
hỏi người làm trống có tai thính để thẩm định tiếng trống ăn vào nốt
nhạc nào trong dàn trống.
Mỗi nghệ nhân là một "đồ tể"
Để
làm ra một chiếc trống tốt, điều quan trọng nhất chính là miếng da trâu
căng trên mặt trống. Bởi vậy, hầu hết những người thợ làm trống ở Đọi
Tam thường cất công đi tìm mua những con trâu mộng to khỏe, rồi tự tay
giết thịt vì họ sợ những tay đồ tể làm ăn qua loa sẽ làm hỏng mất bộ da
trâu quý giá. Từng mảng da ở đầu, gáy. thậm chí là ở tứ chi cũng được
người thợ cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định đưa dao rạch. Sự tinh
túy của trống Đọi Tam cũng bởi kỹ thuật xử lý da trâu hơn hẳn các làng
nghề khác.
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Bào da là một công việc đòi hỏi sự tập trung cao độ và quyết định đến chất lượng âm thanh của trống |
Da
trâu sau khi được xử lý là phải phơi ngay để được hong khô, có như vậy
tiếng trống mới ấm, vang xa. Trong quá trình bào da, những người thợ có
tay nghề phải dồn hết tâm trí vào công việc. Nếu miếng da trâu dày hoặc
mỏng hơn “tiêu chuẩn”, tiếng trống sẽ biến âm. Thế nên, cùng một trống
cái, hai mặt trống sẽ cho những âm thanh rất khác nhau.
Anh
Phạm Tài, một thợ làm da cho biết, mổ xong trâu để lấy da đã mệt, nhưng
đến khi bào da còn mệt hơn gấp bội, mỗi đường bào đều phải hết sức khéo
léo, chỉnh chu, chỉ cần mất tập trung lỡ tay, thừa lực là làm hỏng ngay
miếng da trống.
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Nằm dưới chân núi Đọi, xã Đọi Sơn, Huyện Duy Tiên, Tỉnh Hà Nam làng trống Đọi Tam có tuổi đời hơn 1000 năm |
|
Thôn Đọi Tam có khoảng trên 600 hộ thì hầu hết đều làm trống |
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Từ sáng sớm tinh mơ, các gia đình ở làng Đọi Tam đã tất bật với việc làm trống |
|
Để tạo ra được một chiếc trống hoàn chỉnh, người dân làng Đọi Tam phải trải qua 3 công đoạn chính: Làm da, làm tang và bưng trống |
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Dăm trống được bào cẩn thận sau đó mang ra ghép thành tang trống |
|
Gỗ làm tang trống thường là gỗ mít, dẻo và không hay bị cong vênh, nứt vỡ |
|
Da trâu được quây tròn căng hết cỡ trên mặt trống, rồi đóng cố định vào thân trống bằng đinh chốt. Đinh chốt được làm từ vầu hoặc tre già. |
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Ở Đọi Tam, nghề làm trống chỉ truyền cho con trai và con dâu chứ không truyền cho con gái |
|
Dọc theo con đường đi vào làng Đọi Tam có thể bắt gặp hình ảnh của những chiếc trống ở bất cứ nơi đâu |
|
Làng Đọi Tam sản xuất đủ các loại trống từ chiếc trống Sấm to nhất Việt Nam đến những chiếc trống bé tí xíu dành cho các em nhỏ trong dịp tết trung thu |
[You must be registered and logged in to see this image.] |
Trống sau khi làm xong còn được sơn son và vẽ hoa văn rất tinh tế |
|
Không chỉ làm trống giỏi, người làng Đọi Tam còn chơi trống rất điêu luyện, mỗi khi có lời mời là đoàn trống Đọi Tam lại lên đường biểu diễn. |
[You must be registered and logged in to see this image.]